Loslaten

Weekendviering 30 dec 2012
Thema: Loslaten; hoe moeilijk kan dat zijn?
Voorganger: Ed Andriessen
Muzikale ondersteuning: de Cantorij

Openingslied: Tijd van vloek en tijd van zegen

Welkom en inleiding
Welkom allemaal. Deze zondag na kerstmis staat in de Katholieke traditie te boek als “het feest van de Heilige familie”. Jezus, Maria en Jozef. Voor velen staat dit gezin, deze familie symbool voor het belang van onvoorwaardelijke liefde en vertrouwen.
Maar Lucas wijst er in het vandaag te lezen evangelie op dat ook in dit gezin niet alles rimpelloos is verlopen en dat er ook wel eens momenten waren van onbegrip; momenten die zich altijd en overal voordoen waar mensen zichzelf tegenkomen en elkaar ontmoeten. Waar “loslaten” een item wordt, bijvoorbeeld in relatie tot onze kinderen, onze ouders, ons werk of zelfs ons leven.

Vandaar het thema van deze week: “Loslaten; hoe moeilijk kan dat zijn?”
Graag wil ik dit thema inleiden met een korte verwijzing naar het leven van paus Johannes XXIII, de paus die een frisse wind door de kerk liet waaien en die daardoor een tijd van grote veranderingen inluidde. Een aantal keren in zijn leven werden dingen van hem gevraagd waar hij enorm tegenop zag. Maar toch deed hij wat er van hem werd verwacht. Zo ruilde hij zijn geliefde geboortestreek in voor het van de wereld afgesloten Albanië om daar pauselijk gezant te zijn. Geen protest, maar overgave. Toen hij op zijn oude dag geroepen werd om paus te worden, zag hij enorm op tegen die zware taak, maar hij aanvaardde het als de wil van God.
Toen hij besloot een concilie bijeen te roepen dat de kerk moest verjongen en vernieuwen, kreeg hij veel tegenstand van behoudende kardinalen die bang waren dat met de vernieuwing een stuk rijke traditie zou verdwijnen, en zij spanden zich in om dat concilie eerst tegen- en daarna op te houden. Paus Johannes begreep die houding niet. Hij die zelf vaak dingen prijs had moeten geven, verbaasde zich erover dat zij het verleden maar niet wilden loslaten, en meer angst dan vertrouwen hadden. Toch is iets los kunnen laten de enige weg naar de toekomst, naar echt leven.

Openingsgedicht: Leren loslaten – Voltaire, filosoof 1694-1778
Op een dag leer je het subtiele verschil kennen
tussen een hand vasthouden en een ziel ketenen
Dan leer je dat liefde niet betekent: leunen
en dat gezelschap niet betekent: veiligheid
Je ontdekt dat een kus geen contract is
en een cadeau geen belofte
Je begint je nederlagen te accepteren
met je hoofd omhoog en je ogen open
Je leert vertrouwen op vandaag
omdat morgen te onzeker is voor plannen
Na een poos leer je dat zelfs zonneschijn je verbrandt
als je er te veel van krijgt
Dan wordt het tijd je eigen tijd te beplanten
en dan zorg je voor je eigen ziel
en wacht je niet langer op een wonder van buitenaf
En dan weet je echt, dat je het echt kunt volhouden
en dat je echt sterk bent  en dat je echt waarde hebt
En je leert en leert
Bij ieder afscheid leer je
Lied: Keer u om.

Eerste lezing De kunst van het loslaten
Er liepen eens een oude en een jonge Zen-monnik langs een weg. Op een gegeven moment kwamen ze bij een rivier, die ze moesten oversteken. Op de plek waar de weg en de rivier elkaar kruisten, stond een mooie jonge vrouw in een zijden kimono.
De vrouw vroeg of de monniken haar konden helpen bij het oversteken. De oude Zen-monnik aarzelde geen moment, nam haar in zijn armen, droeg haar naar de overkant en zette haar daar neer.
Zwijgend vervolgden de monniken hun weg.
‘s Avonds laat toen ze onderdak hadden gevonden in een tempel kon de jonge monnik zich niet langer bedwingen en vroeg:
“Wij Zen-monniken mogen ons tijdens onze training niet met vrouwen bemoeien, laat staan aanraken. Waarom heb jij dat dan toch gedaan?”
De oudere monnik antwoordde: “Ik heb de vrouw opgepakt, naar de overkant gedragen, haar daar neergezet en losgelaten. Jij draagt haar kennelijk nog steeds met je mee en hebt haar nog niet losgelaten.”
Lied: Zij die stom zijn.

Tweede lezing Lucas 2: 41-52
Zijn ouders gingen jaarlijks voor het pesachfeest naar Jeruzalem. Toen hij twaalf jaar was, maakten ze weer hun gebruikelijke pelgrimstocht. Na afloop van het feest vertrokken ze naar huis, maar Jezus bleef in Jeruzalem achter zonder dat zijn ouders het wisten. In de veronderstelling dat hij zich bij het reisgezelschap bevond, reisden ze een hele dag voordat ze hem overal onder hun verwanten en bekenden begonnen te zoeken. Toen ze hem niet vonden, keerden ze terug naar Jeruzalem om hem daar te zoeken. Na drie dagen vonden ze hem in de tempel, waar hij tussen de leraren zat, terwijl hij naar hen luisterde en hun vragen stelde. Allen die hem hoorden stonden versteld van zijn inzicht en zijn antwoorden. Toen zijn ouders hem zagen, waren ze ontzet, en zijn moeder zei tegen hem: ‘Kind, wat heb je ons aangedaan? Je vader en ik hebben met angst in het hart naar je gezocht.’ Maar hij zei tegen hen: ‘Waarom hebt u naar me gezocht? Wist u niet dat ik in het huis van mijn Vader moest zijn?’ Maar ze begrepen niet wat hij tegen hen zei. Hij reisde met hen terug naar Nazaret en was hun voortaan gehoorzaam. Zijn moeder sloot alles wat er met hem gebeurd was in haar hart. Jezus groeide verder op en zijn wijsheid nam nog toe. Hij kwam steeds meer in de gunst bij God en de mensen.
Acclamatie: Wek mijn zachtheid weer.

Overweging
In het zojuist gelezen verhaal uit zijn evangelie vertelt Lucas ons zíjn versie van hoe Jezus zijn eerste stappen heeft gezet op het pad naar zijn volwassenheid. Hoewel Jezus verbaasd was over het feit dat zijn ouders niet wisten waar hij was, waren zijn ouders hevig ontzet en zeiden tegen hem: ‘Kind, wat heb je ons aangedaan? Je vader en ik hebben met angst in het hart naar je gezocht.’
Als we onszelf zien in de relatie tot onze kinderen denk ik dat dit voor velen een herkenbare reactie is. Terwijl je kind aan geeft dat het voortaan zelf wel weet wat te doen, is dat vertrouwen er vaak nog niet bij zijn ouders. Het kind wil losgelaten worden, maar de ouders zijn daar nog lang niet aan toe. En als alles goed gaat leert de tijd dat de ouders vertrouwen krijgen in de capaciteiten en het beoordelingsvermogen van het kind en zij het durven loslaten. Elkaar vasthouden vloeit geleidelijk over in elkaar steunen; niet langer te oordelen, maar de ander de ruimte te geven zichzelf te zijn. Generatie na generatie voltrekt zich ditzelfde proces.
Loslaten – en de moeite die dat kost – heeft nog veel meer facetten dan die zich voor doen in de relatie tussen ouder en kind. Persoonlijk heb ik dat ervaren in de relatie tot mijn werk.
Tot in het begin van deze eeuw stond ik mede aan het roer van een grote zorgorganisatie. Wij bepaalden de koers en daar voelde ik mij heel goed bij. Totdat ik werd geconfronteerd met ernstige gezondheidsproblemen, die ertoe leidden dat ik regelmatig moest verzuimen en zo, vanuit de continuïteitsgedachte, een onbetrouwbare factor werd. Geen plezierige situatie, niet voor mij, maar ook niet voor de organisatie. Zo kwam ik terecht in een WAO-traject, dat er toe leidde dat ik uiteindelijk werd belast met het predicaat “arbeidsgehandicapt”. Uitgerangeerd. Waar ik verstandelijk gezien van mening was dat het niet anders kon, heeft mijn gevoel zich daar nog lang tegen verzet. Ik moest het een plek geven; ik moest me ervan losmaken en opnieuw beginnen.
Maar…..hoe moeilijk bleek dat te zijn. Aanvankelijk verviel ik in een toestand van lethargie –het kon me allemaal gestolen worden en ik was met tijden onuitstaanbaar– maar dankzij de mensen in mijn omgeving leerde ik los te laten en hervond ik mijzelf in een nieuw perspectief. Ik bood mijn diensten aan bij – toen nog – de parochie en zie wat er gebeurd is. Een zee aan vrije tijd is sindsdien verdampt tot een prachtig meer. Loslaten….hoe mooi kan het zijn.
Loslaten en de wens om losgelaten te worden is misschien wel het meest pregnant aan de orde als je weet dat je dood nadert. Je leven neemt daarmee een radicale wending. Al je verwachtingen, dromen en plannen worden in een ander perspectief gezet. Het is al heel wat om te beseffen dat je binnenkort je leven zult moeten over geven; maar misschien is het nog wel zwaarder te aanvaarden dat je vrienden, je kinderen, je geliefden verweesd achterblijven in de wereld die je zo goed kent. Je kunt gevoelens van onrecht en teleurstelling gaan ervaren. Je kunt je opgehaast gaan voelen nu je weet dat je nog maar een beperkte tijd te leven hebt. Je kunt boos zijn omdat je dood zo ongelegen komt en bang voor wat je te wachten staat.
Soms gaat het zo snel dat je de tijd niet krijgt om de waarheid te bevatten. Maar het kan ook zijn dat je onverwacht beseft wat belangrijk is en wat niet. Soms krijg je in één klap door waar het werkelijk om gaat. Hopelijk is het ons dan gegeven ons los te maken van de hang aan ons aardse leven en de angst voor het sterven. Dit klinkt echter eenvoudiger dan het in werkelijkheid kan zijn.
Loslaten is immers onlosmakelijk verbonden met vertrouwen. Vertrouwen in onze kinderen, in onze ouders; in de gedachte dat het verliezen van je werk niet het einde van de wereld betekent. Maar ook in het vertrouwen dat we niet voor niets hebben geleefd, dat we met de steen die we in de rivier des levens hebben verlegd onze signatuur hebben achtergelaten. In het vertrouwen dat onze dood weliswaar pijn en verdriet met zich brengt, maar hen die achterblijven ook hernieuwde levenskracht kan schenken.
Die oude monnik in onze eerste lezing leert ons eigenlijk dat we soms de confrontatie met onszelf moeten aangaan om los te komen van alles wat ons vruchteloos bezighoudt en om zo onze innerlijke rust te vinden.
Geloofslied: Licht dat ons aanstoot.

Voorbeden met: Heer ontferm U
Laat ons bidden voor allen die weten
dat ze iets of iemand moeten loslaten.
Geef hen de kracht te vertrouwen
op zichzelf en vertrouwen te schenken aan de ander.

Heer ontferm U

Laat ons bidden voor allen die vasthouden aan ideeën
die geen recht doen aan de gelijkwaardigheid van mensen.
Geef hen het inzicht terug dat vrede begint bij onszelf.

Heer ontferm U

Laat ons bidden voor alle mensen met een fysieke of mentale beperking.
Voor hen is loslaten nog moeilijker dan voor de meesten van ons.
Geef hen de kracht deze extra drempel te overwinnen.

Heer ontferm U

Laat ons bidden voor al onze zieken, voor alle intenties,
opgenomen in dit boek en voor allen
die ons in de dood zijn voorgegaan, in het bijzonder voor …..

Tafelgebed
Om te komen tot onszelf, tot het stil en diep geheim dat ons leven in zich draagt, daarom noemen wij jouw naam:
God onmeetbaar en onzichtbaar, als een woord aan ons gegeven,
toch aanwezig in ons midden als de warmte om ons heen,
die wij noemen: vader, moeder,
vuur en adem van ons leven,
lieve schaduw, zachte vrede, altijd bezig in ons hart,
die wij zien in elke mens die op aarde leven mag,
in ieder kind dat wordt geboren,
in ieder die een ander vindt,
die wij zoeken om de troost in het mateloos verdriet
om verloren idealen  en een mens die sterven moet,
die wij vieren om het licht dat doorbreekt als wij donker zijn,
om de toekomst die wij dromen en de liefde om ons heen,
in wie wij wonen als een huis waar ruimte is voor alle mensen,
en waar mensen voor elkaar een plaats bewaren in hun hart,
om wie wij hopen, hoe dan ook op de redding van de wereld,
dat dood het laatste woord niet is, en dat mensen vrijuit gaan,
die wij smeken om bevrijding voor ontrechten en vertrapten,
om de kracht in onze handen om recht te doen en op te staan,
die wij danken, vast en zeker voor die Jezus van Nazareth,
van wie wij de naam bewaren,  doorverhalen aan elkaar,
omdat hij arm was met de armen  liefde droeg voor iedereen,
en daarom niet was klein te krijgen door de waarheid van de dood,
omdat hij ons heeft aangewezen hoe wij ons leven moeten gaan:
liefde geven tot wij breken,  brood voor elkander zijn.
Zo willen wij gaan op zijn weg, een handvol brood zijn voor elkaar
en samen drinken uit de beker van het leven dat wij gaan.
God onmeetbaar en onzichtbaar, als een woord aan ons gegeven,
toch aanwezig in ons midden als de warmte om ons heen,
die wij noemen: vader, moeder, vuur en adem van ons leven,
lieve schaduw, zachte vrede, altijd bezig in ons hart.

Inleiding op de Aramese vertaling van het Onze Vader
Als er één gebed is waarin wij vragen ons los te maken dan is het wel het Onze Vader. Het is dan ook een goed gebruik om dat op deze plaats in de liturgie gezamenlijk te bidden. Het Onze Vader, zoals wij dat meestal bidden is een vertaling uit het Latijn. Toch is er ook nog een vertaling, die dichter staat bij het oorspronkelijk in het Aramees uitgesproken gebed. Ik zou dat graag samen met jullie willen uitspreken.
Onze vader
Bron van Zijn, die ik ontmoet in wat me ontroert,
Ik geef u een naam opdat ik u  een plaats kan geven in mijn leven
Bundel uw licht in mij – maak het nuttig
Vestig uw rijk van eenheid nu
Uw enige verlangen handelt  dan samen met het onze
Geef ons wat we elke dag nodig hebben  aan brood en aan inzicht
Maak de koorden van fouten los
die ons vastbinden aan het verleden
zoals wij ook anderen hun misstappen  kunnen vergeven
Laat oppervlakkige dingen ons niet verleiden
Uit u wordt de alwerkzame wil geboren,
de levende kracht om te handelen,  het lied dat alles verfraait,
en dat zich van eeuw tot eeuw vernieuwt.

Vredeswens
Loslaten is vertrouwen schenken. Laat ons dit vertrouwen elkaar toewensen.

Lied: Gij levende, eerste en laatste

Breken en delen
Ik nodig ons allen uit om brood en wijn met elkaar te delen. Brood en wijn, dat ons doet denken aan die ene mens, Jezus van Nazareth, wiens voorbeeld het navolgen de moeite waard is. Brood en wijn, dat ons voortdurend herinnert aan ons heilige voornemen om eerlijk te delen.
Lied: Kom in mij.

Afsluitend gebed aan tafel
In het Onze Vader hebben we zojuist gebeden:

Maak de koorden van fouten los
die ons vastbinden aan het verleden
zoals wij ook anderen hun misstappen  kunnen vergeven.
Laat oppervlakkige dingen ons niet verleiden.
Uit u wordt de alwerkzame wil geboren,
de levende kracht om te handelen,
het lied dat alles verfraait,
en dat zich van eeuw tot eeuw vernieuwt

Mooier kan het niet worden gezegd.

Slotgedachte
De negentiende-eeuwse Deense theoloog en filosoof Sören Kierkegaard heeft eens geschreven:
Loslaten, betekent tijdelijk het houvast verliezen.
Niet loslaten betekent voor altijd het houvast verliezen.

Zegen en wegzending
Ga van hier weg.
Open je ogen, oren en hart,
voor alles wat je oog ziet en je oor hoort.
Voor allen die op je pad komen.
Laat het een inspirerende ontmoeting worden

Slotlied: Voordat ik bomen zag.