San Salvatorgemeenschap 11/12 mrt 2017
Thema: Kiezen voor ontmoeting
Voorganger: Ed Andriessen
Muzikale ondersteuning: Melodiek
Openingslied: Wees hier aanwezig, woord ons gegeven
Welkom en inleiding Welkom allemaal. Kiezen voor ontmoeting. Een thema, dat vragen oproept. Wat verstaan wij onder een ontmoeting? Kiezen wij daarvoor of overkomt het ons? Zijn wij altijd in staat iemand te ontmoeten? Is iedere ontmoeting wel een ontmoeting? De keuze voor dit thema is mede geïnspireerd op het evangelie van Mattheus, waaruit we vandaag het verhaal lezen over de ontmoeting van Jezus met Mozes en Elia, boven op een hoge berg.
Ontmoeting is een thema, waar ik in de nooit aflatende zoektocht naar mezelf de laatste twee jaren heel intensief mee bezig ben geweest. En dat heeft mij gebracht tot mooie ontdekkingen en onverwachte en waardevolle ontmoetingen. Met meerderen van jullie heb ik daar wel eens over gesproken en ik heb ook meerdere keren opmerkingen gekregen in de trant van: “daar moet je eens een viering aan wijden”. Dat leidde meestal tot een weifelende reactie mijnerzijds, omdat ik het niet eenvoudig vind mij tegenover zovelen bloot te geven. Maar als ik iets heb geleerd in de afgelopen jaren is, dat je soms je verstand even aan de wilgen moet hangen, je twijfel buiten spel moet zetten en je moet beperken tot het moment, je moet laten drijven door je emotie om een ander werkelijk te kunnen ontmoeten.
Dus zal ik dat vandaag ook doen, mede aan de hand van een aan de herinnering van een clown ontlokte ervaring, die in de tweede lezing met jullie wordt gedeeld. Maar laten we eerst even rust vinden in onszelf en deze viering openen met een tot bezinning stemmend gedicht van Levinas.
-stilte-
Openingsbezinning Ontmoeting
Eindelijk zag ik jou.
Van binnen voelde ik jouw
Verlangen naar erkenning
onzekerheid maakt plaats voor
Angst om te vallen
Je bent niet alleen…
open je ogen en zie… jezelf
Lied za: Dat woord waarin ons – zo: Gij, die een en eeuwig zijt
Evangelielezing: Mattheus 17; 1-9
Zes dagen later nam Jezus Petrus, Jacobus, en diens broer Johannes met zich mee een hoge berg op, waar ze alleen waren. Voor hun ogen veranderde hij van gedaante, zijn gezicht straalde als de zon en zijn kleren werden wit als het licht. Plotseling verschenen aan hen Mozes en Elia, die met Jezus in gesprek waren. Petrus nam het woord en zei tegen Jezus: “Heer, het is goed dat wij hier zijn. Als u wilt zal ik hier drie tenten opslaan, een voor u, een voor Mozes en een voor Elia.” Hij was nog niet uitgesproken, of de schaduw van een stralende wolk gleed over hem heen, en uit de wolk klonk een stem: “Dit is mijn geliefde zoon, in hem vind ik vreugde. Luister naar hem!” Toen de leerlingen dit hoorden, wierpen ze zich neer en verborgen uit angst hun gezicht. Jezus kwam dichterbij, raakte hen aan en zei: “Sta op, jullie hoeven niet bang te zijn.” Ze keken op en zagen niemand meer, Jezus was alleen.
Acclamatie: za: Gij zijt in glans verschenen – zo: Uit staat en stand en wijsheid
Tweede lezing Uit: De herinnering van een clown
Enige tijd geleden ben ik uitgenodigd om te komen spelen in de huiskamer van een verpleeghuis. Een huiskamer , die wordt bewoond door zes mensen, allen in ernstige mate lijdend aan dementie. Nog voordat ik me transformeer tot de clown in mij, vraag ik een verzorgster of er iets is waar ik rekening mee moet houden. Zij vertelt me dat mevrouw Jansen* al ruim twee weken comateus is en dat zij geen reacties vertoont op de momenten waarop zij haar verzorgt. Hoewel zij bedoelt te zeggen dat het geen zin heeft dat ik bij haar langs ga, volg ik mijn hart en loop bij haar binnen. De verzorgster loopt met me mee en gaat op een stoel zitten in de hoek van de kamer. Mevrouw lijkt inderdaad in een diepe slaap verzonken te zijn. Ik ga naast haar bed zitten, kijk naar haar en luister naar wat ik hoor. Vanaf het moment dat ik er in slaag volledig in haar ademhaling mee te gaan, voel ik mij met haar verbonden. Tot mijn verrassing opent zij haar ogen en kijkt me vermoeid aan. Dan richt ze haar blik op een punt boven haar; ik kijk –verwonderd als ik ben- met haar mee. Na dit enkele keren te hebben herhaald zegt ze drie keer: “God komt me halen.” Ik ga in deze gedachte mee door te antwoorden: “Ja, God komt je halen.” Ze lijkt weer terug te vallen in haar slaap, maar niets blijkt minder waar. Na enkele minuten neemt ze het woord en vertelt me gedurende tien minuten in redelijk heldere, met humor doorspekte zinnen, over het leven met haar man, die het kennelijk niet altijd even nauw heeft genomen met de huwelijkstrouw. Met een glimlach om haar lippen sluit ze af met de woorden: “Maar ik heb hem vergeven.” Vervolgens sluit ze haar ogen en lijkt ze weer onbereikbaar. Ik leg mijn handen even op haar hoofd en wil de kamer verlaten. Toen zag ik de verzorgster huilen. Ik heb mijn rode neus afgedaan en ben naast haar gaan zitten. Ze vertelde me zich schuldig te voelen dat het haar niet meer lukt contact te krijgen met mevrouw, terwijl zij zich wel opent voor een clown die eigenlijk niets noemenswaardigs doet. Uiteraard hebben we het hier niet bij gelaten, maar een intens gesprek gehad over elkaar de ruimte geven en delen in wat zich voor doet
Lied za: Wie als een God wil leven – zo: Hoor mij, wees niet doodse stilte
Overweging In het evangelie van vandaag lezen we over een door Mattheus gearrangeerde visionaire samenkomst van Jezus en twee grote jongens uit het oude testament. Hij zet Jezus hiermee in de traditie van Elia en Mozes; hij plaatst hen als het ware op hetzelfde voetstuk. En als het er op aan komt laat hij Elia en Mozes weer verdwijnen en de stem van God spreken: “Dit is mijn geliefde zoon, in hem vind ik vreugde. Luister naar hem!” Hoe kun je duidelijker aangeven dat Jezus voor jou de door God gezonden belofte is. Een mens in wie wij God ontmoeten.
Maar, wanneer spreken we eigenlijk over een ontmoeting?
We komen in ons alledaagse leven heel veel mensen tegen en zijn met vele mensen bij elkaar. We spreken met elkaar, we ondernemen van alles met elkaar, we hebben het goed of minder goed met elkaar. Maar wanneer ontmoeten we elkaar? Wanneer wordt een min of meer regulier contact met iemand tot een ontmoeting die voelt als een bergmoment of een piekervaring zoals Jezus en zijn leerlingen hadden daar boven op die berg?
Vaak zijn het momenten waarin je – soms zonder dat je het kunt beredeneren – zó geraakt wordt door een ander dat je hem of haar met veel vertrouwen binnenlaat in jezelf. Iemand ontmoeten is iemand binnenlaten in de binnenste cirkel van jezelf. Zoals in die ontmoeting, beschreven in de tweede lezing. Twee mensen, die elkaar nauwelijks kennen, ontmoeten elkaar in hun rust, hun ademhaling en de door hen gedeelde blik in het oneindige. Een clown en een oude vrouw, ernstig leidend aan dementie. Die oude vrouw voelt zich voor even geroepen uit haar diepe slaap en vertelt over wat haar ziel beroert. Twee dagen later is zij rustig ingeslapen. Hoewel het verhaal dat niet meld, weet ik dat …omdat ik die clown was.
Deze bekentenis is niet voor iedereen een verrassing, want ik deel graag met anderen wat ik sinds ik de clown in mezelf heb ontdekt allemaal beleef. Na ooit als vader van een ernstig verstandelijk gehandicapte zoon te hebben meegemaakt wat een goede clown zoal vermag, ontstond bij mij de wens ook de clown in mij te wekken. Twee jaar geleden heb ik de stoute schoenen aangetrokken en mij aangemeld bij de Stichting miMakkus, die mensen opleidt tot clowns, die in het bijzonder de ontmoeting zoeken met mensen met dementie en mensen met een ernstige verstandelijke beperking. Na een pittige auditie en een zeer intensieve, heuse beroepsopleiding mag ik mij sinds een klein jaar miMakker noemen, miMakker Blixum. En gelukkig ben ik volop aan de slag. Ik ontmoet in die hoedanigheid vooral mensen met een ernstige verstandelijke beperking, regelmatig ouderen met een psychiatrisch ziektebeeld en soms mensen, die lijden aan dementie. En wat mij vooral treft is, dat ik in dat jaar, zonder of amper gebruik te maken van de mij zo vertrouwde taal van het woord, zoveel intense en emotievolle ontmoetingen heb gehad met mensen voor wie ontmoeten een hele klus is. Ontmoetingen, waarbij we elkaar binnenlaten in de binnenste cirkel van onszelf. Ontmoetingen, die zowel de ander als mijzelf een hoog geluksgevoel geven. Ontmoetingen, waarin ik niet iemand anders ben, maar volledig mezelf: een clown, zonder last van mijn verstand, zonder last van mijn geheugen, zonder last van iets te moeten; maar in het moment zijnde en drijvend op mijn emotie, mijn gevoel.
Zoals met Frans, 74 jaar en ernstig verstandelijk beperkt, niet in staat tot het spreken met woorden. Ik werd door zijn begeleiders gevraagd hem te helpen uit zijn depressieve put te klimmen, waar andere pogingen slechts leidden tot een afwerende houding wanneer hij actief benaderd werd. Vanaf het moment dat ik me bij hem meldde en een afwachtende houding aannam heeft hij het initiatief genomen, mij bij de hand gepakt, mee naar buiten genomen en hebben we –nu inmiddels al zo’n 12 keer- een uur lang door het dorp en over de markt gewandeld. En, anders dan iedereen gewend was, Frans met een glimlach om zijn lippen. Een clown in het dorp roept natuurlijk reacties en verwachtingen op. En ik ga daar welwillend op in. In het begin liet Frans merken daar eigenlijk niet zo van gediend te zijn, door mij van de ramen van het stadhuis weg te trekken als ik naar binnen gluurde en naar al die zwoegende ambtenaren zwaaide. Ook verdween de lach van zijn gezicht als ik aandacht besteedde aan de kinderen die in hun kinderwagen door hun moeders werden voortgeduwd. Inmiddels doet hij gewoon mee en heeft er nog lol in ook. Tegenwoordig hinkelt hij zelfs mee op de hinkelbaan en loopt ook hij over muurtjes, zoals ik dat altijd doe en hij mij daarbij ondersteunt. En ik hoor van zijn begeleiders dat hij steeds meer open staat voor de zonnige kant van het leven.
Wat hebben ervaringen als deze mij nu geleerd?
Allereerst dat een echte ontmoeting vraagt om aandacht. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar is niet eenvoudig. Ik ben er zeker van dat ik echte ontmoetingen heb gemist omdat ik niet vrij was, niet los van zorgen, plannen, oordelen, doelen, remmingen en wat dies meer zij. Ik heb nu geleerd mij van al die ballast te ontdoen voordat ik als clown, als miMakker, de ander tegemoet treedt. Keer op keer ben ik verwonderd over de ruimte die ik voor mezelf – en daardoor ook voor de ander- creëer. Keer op keer ga ik op zoek naar wat mij verbind met die ander. Keer op keer ben ik dan verrast waartoe dat allemaal kan leiden. Ik prijs me gelukkig dat ik gebruik mag maken van de clown in mij. De clown: niet gebonden aan de strikte regels van het betamelijke. Steeds weer ben ik verrast dat mensen zich met mij verbonden voelen omdat zij zich in mij herkennen. Samen leven we in het moment en zijn ongeremd onszelf. Soms voel ik me zelfs verlegen met wat een ontmoeting met deze bijzondere mensen teweeg brengt. Soms ook kan ik ouders, partners en kinderen van deze mensen –die zich om begrijpelijke redenen nogal eens handelingsverlegen voelen- over hun schroom heen helpen door hen in mijn spel te betrekken. Natuurlijk besef ik dat ik hier spreek over heel particuliere ervaringen in de ontmoeting tussen de clown in mij en zeer kwetsbare mensen. Maar ik weet dat de voorwaarden om tot een ontmoeting te kunnen komen evenzeer gelden voor ontmoetingen tussen ons, zoals wij hier bijeen zijn. Ik zou jullie natuurlijk kunnen adviseren ook de clown in jezelf te ontdekken, maar misschien heeft niet iedereen die roeping ervaren. Wel gun ik iedereen het vermogen om waar dat nodig is het verstand even uit te zetten, je geheugen even los te laten en vol verwondering de ontmoeting aan te gaan.
Graag wil ik afsluiten met een gedicht, getiteld “Ontmoeting”
uit: Anders kijken naar kinderen
Ontmoeten is kijken en zien,
luisteren en horen, verbazen en verwonderen
Echt zien en echt horen,
horen wat de ander zegt
in plaats van wat je zou willen horen.
Ontmoeten is een avontuur,
open staan voor de ander,
open staan voor je omgeving
Ontmoeten is jezelf tegenkomen
in de ogen van een ander,
die een spiegel zijn voor jezelf
Ontmoeten is de ander het beste van jezelf laten zien
en het beste in de ander willen ontdekken.
Ontmoeten is de ruimte krijgen
en de ander de ruimte geven,
zodat je allebei de wereld kunt ontdekken
Ontmoeten is jezelf kunnen zijn,
samen groeien
Geloofslied za: Kom in mij – zo: O schoonheid uw verbrand gezicht
De tafel wordt klaargemaakt en er wordt gecollecteerd
Voorbeden
Eeuwige, help ons ons vrij te maken van alles
wat ons belast om er echt te kunnen zijn voor de ander.
Gedenk ons hier bijeen
Eeuwige, help ons deuren te openen
voor wie daartoe zelf niet in staat zijn.
Laat ons beseffen dat in de mens gelegen beperkingen
een ontmoeting niet in de weg hoeven te staan.
Gedenk ons hier bijeen
Eeuwige, help ons verbonden te blijven met alle mensen die een gesloten bestaan leiden met alle mensen voor wie in dit boek ons gebed wordt gevraagd met alle mensen die ons in de dood zijn voorgegaan, vandaag in het bijzonder voor. . . .
Gedenk ons hier bijeen
Tafelgebed
Eeuwige,
Jouw woord weerklinkt in onze stem
als uit het diepst van ons hart opklinkt
wat er leeft aan hoop en twijfel, lief en leed.
Waar wij troosten en bemoedigen,
helpen, onderwijzen, elkaar bevragen en antwoord geven,
daar klinkt jouw woord.
Niet groot, ondenkbaar is jouw woord,
maar zo gewoon als leven en dood.
Waar wij spreken tegen onrecht,
ingaan tegen vooroordelen en afgunst,
waar wij ons tegen de stroom in verzetten,
vloeken tegen de wapens die ons klein houden;
daar klinkt jouw woord, daar zijn wij als profeten.
Wie goed luistert hoort het wel,
het gebeurt verborgen in huiskamers,
het gebeurt luidruchtig op straten,
in parken en op pleinen;
het gonst door de wereld.
Jouw woord dondert niet over ons heen,
het komt in onszelf tot leven,
mede geïnspireerd door die enkeling,
die zijn eigenzinnige koers moest bekopen met een wrede dood,
Jezus van Nazareth.
Die op de avond voor zijn dood het brood brak
en de wijn deelde met zijn vrienden,
opdat zij dit in zijn naam,
maar vooral uit naam van de gerechtigheid zouden blijven doen.
Onze Vader
Lied: Vrede zij u van God in de hemel
Vredeswens
Dat wij vrede mogen vinden in het kalme centrum van ons zijn.
Dat wij die vrede mogen delen met anderen.
Vredeslied za: Vrede voor jou – zo: Vrede zij u van God in de hemel
Breken en delen
Laten we samen breken en delen van wat er is; brood, wijn, onszelf.
Communielied: Waar staat een gedekte tafel
Gebed aan tafel
Eeuwige, leer mij langzamer te lopen.
Geef mij te midden van de verwarringen van de dag
de rust van de eeuwige bergen.
Breng het haastige slaan van mijn hart tot rust
doordat het stil wordt in mijn ziel.
Laat mijn versnelde pas vertragen
met het oog op de ruimte van de eeuwigheid.
Leer mij de kunst van het vrije ogenblik.
Leer me langzamer te lopen,
om iemand echt te kunnen ontmoeten.
Eeuwige, leer mij langzamer te leven,
en geef me de wens
diep in de eeuwige grond te wortelen,
opdat ik groei naar mijn ware bestemming.
(uit: Mijn Gebedenboek; vrij naar Anselm Grün)
Videoboodschap Stichting De Vrolijkheid (Kim Patiruhu)
Goed om te weten
Slotgedachte (Sören Kierkegaard)
“Ik ontdekte dat ik minder en minder te zeggen had,
tot ik uiteindelijk stil werd en begon te luisteren.
En in die stilte hoorde ik de stem van God.”
Zegen en wegzending
Eeuwige, reis mee met ons,
pelgrims door laagland.
Geef adem om voort te gaan.
Waak over ons in de slaap.
Doe ons opstaan wanneer de nieuwe dag begint,
en wij nog meer vertrouwd raken met elkaar
en we elkaar bij de naam noemen, als we durven.
In de naam van…
Slotlied za: Gij komt tot ons in duizend dingen – zo: De woorden die wij spraken tot elkaar