In gesprek met . . . Ed Andriessen

‘MiMakker Blixum’ hoeft niets en mag alles!

Het was zeldzaam stil in Cello toen Ed Andriessen in de vieringen van 11 en 12 maart vertelde over zijn ervaringen als ‘contactclown’. Op het scherm stond zijn foto als ‘Mimakker Blixum’: met een forse rode neus, rode baret, helder groen overhemd en zwart-rood gestreepte stropdas. Bij zijn volledige uitmonstering horen ook nog vuurrode schoenen, één groene sok en één fel gestreepte….

Aan woorden voorbij
Als je zó binnenstapt bij diep demente mensen, maak je, zonder woorden, iets wakker in hen. Dat is de essentie van zijn werk als ‘contactclown’ vertelt Ed. Overigens is contact zonder woorden niet alleen bij mensen die dementeren mogelijk. Zijn zoon, nu vijfendertig jaar, heeft het ontwikkelingsniveau van een kind van zes maanden. Die leerde zijn vader al lang geleden anders aankijken tegen ‘communicatie’ dan gebruikelijk is in onze maatschappij.

Ik liep een keer mee toen Ed met Guus in de rolstoel een rondje maakte langs de IJzeren Vrouw. Guus heeft geen enkel woord tot zijn beschikking om te laten blijken of hij dat wel of niet fijn vindt. Maar uit de knorrende geluiden die hij maakte ‘verstond’ Ed trefzeker dat hij er intens van genoot! Ik vond het een ontroerende ervaring.

Ooit maakte Ed met Guus een voorstelling mee die ‘belevingstheater’ genoemd werd. Hij vond het wonderlijk om te zien hoe Guus daarop reageerde. En hij niet alleen, maar ook alle andere kinderen die aanwezig waren. Dat was zijn eerste kennismaking met het fenomeen ‘MiMakker’.

Toen Guus in een groepswoning in de Hinthamerpoort was gaan wonen, kwam ook daar een keer een MiMakker langs en opnieuw was Ed gefascineerd door wat die aan reacties wist op te roepen. Toen stond zijn besluit vast: hij wilde contactclown worden. Hij deed auditie – dat was spannend!- en werd toegelaten bij de opleiding van de ‘Stichting MiMakkus’

Lesgevers bij die opleiding zijn ervaren clowns, theatermakers en mimespelers. Ook mensen uit de zen traditie werken er aan mee. De opleiding is vooral praktijkgericht: de nadruk ligt op doen. Dat is belangrijker dan rationeel ‘weten’.

Bijna een jaar lang ben je elke week een dag bezig op de opleiding. Je doet daarna vier dagdelen stages waarbij je observeert wat een ervaren MiMakker doet om contact te leggen met mensen uit de doelgroep. Daarna ga je zes keer op pad om als MiMakker spelend mensen te ontmoeten met dementie of een verstandelijke beperking. Een ervaren contactclown is daarbij aanwezig om jou te observeren. Als alles goed gaat, word je gecertificeerd. Supervisie en bijscholing houden ook daarna de clowns in beweging…

Deelnemers komen vaak vanuit de zorg. Daar ervaren ze dagelijks de behoefte aan contactmogelijkheden met mensen met ernstige beperkingen die met woorden niet of niet meer te bereiken zijn.

De rode clownsneus heeft effect..
Ed merkt het steeds weer: ‘Als ik in mijn clowns-tenue binnenkom, gebeurt er iets. Heb ik gewone kleren aan, dan reageert er niemand. Een clown is een archetype: daarvan heeft kennelijk iedereen in zijn binnenste een beeld. De lach en de traan, vrolijkheid en weemoed herkent iedereen.

Voorwaarde is wel dat je je afstemt op de mensen voor je. Wij brengen geen ‘programma’, hebben nooit trucjes en acts ingestudeerd. Dat kan niet, want de basis van een echte ontmoeting is: leeg zijn.  Me leeg maken doe ik als ik me ga omkleden. Als clown moet je je verstand aan de wilgen hangen en geen last meer hebben van je geheugen. Een clown is ook niet gebonden aan de strikte regels van het betamelijke.’

Geen regels? Mooi! Dan kan er van alles gebeuren…
Ed en zijn collega MiMakkers hebben het nooit over ‘patiënten’ of ‘cliënten’. Zij stellen zich juist open voor mensen. En die hebben geen nader etiket nodig.

‘Ik kwam een keer binnen in een ruimte waar een man met zijn hoofd op tafel lag te snurken. Ik ging op een stoel naast hem zitten, legde mijn hoofd op tafel en ging meesnurken. Na een tijdje begon hij te reageren… Vaak merk ik dat het heel essentieel is om me af te stemmen op het ritme van hun adem, juist bij mensen die diep in zichzelf teruggezakt zijn.’

Een ontroerend voorbeeld daarvan werkte Ed uit in zijn vieringen van 11 en 12 maart. Hij was naast het bed van een vrouw gaan zitten die terminaal was. Het lukte de verzorgsters al enkele dagen niet meer om contact met haar te krijgen. Als Blixum zat hij in alle rust naast haar bed en stemde zijn ademhaling af op die van haar. Na enige tijd werd ze wakker, was helder en begon te vertellen, minutenlang….. Tot ze weer rustig wegzakte in zichzelf.

Die ervaringen met mensen op de grens van de dood heeft hij vaker meegemaakt. Als je ‘In de ademhaling komt ’ zit je op een heel diep niveau op dezelfde golflengte. Dat leidde ook bij een andere vrouw in haar laatste stadium tot heldere momenten. Ze werd wakker, zag Ed als clown naast haar bed zitten, pakte zijn hand en zei ‘Oh, wat leuk!’

Geen enkele situatie is gelijk
Sommige bewoners in verpleeghuizen komen nooit van de afdeling af. Ze komen er niet meer toe om contacten te leggen. Het lijkt dan of alle mensen op een eilandje wonen, zo gesloten zijn hun levens.
‘Als clown lukt het ons vaak om iets te doen met emoties van mensen in zulke situaties,’ zegt Ed.

Hij komt ook vaak in een huis waar mensen wonen met ernstige verstandelijke beperkingen. De eerste keer dat ik er kwam ging ik natuurlijk behoedzaam te werk. Ik kwam binnen, uiteraard als clown en begon eerst rustig de omgeving in me op te nemen. Meteen op de mensen afgaan is te bedreigend. Ik verkende dus eerst een nepvogeltje in zijn kooi en schonk toen aandacht aan een nepbloemetje op tafel. Daar ging ik maar eens aan ruiken.

Toen kwam Dave naar me toe, een man van 74 jaar. Hij nam me bij de hand en nam me mee naar buiten naar het Activiteitencentrum. Hij leidde me rond door het hele gebouw. Toen wilde hij het dorp in. We liepen langs het gemeentehuis en Dave hield de regie. Ik zwaaide naar de mensen die daar achter het raam zaten. Als clown kan ik dat natuurlijk doen: ik hoef me tenslotte niet te gedragen ‘zoals het hoort’.  Maar… Dave was het er niet mee eens dat ik aandacht gaf aan anderen. Hij was tenslotte met mij op stap. Dezelfde reactie vertoonde hij toen we langs een lunchroom kwamen en ik moeders en kinderen op mijn clownsmanier begroette. Hij leidde me verder, maakte met mij een rondje door de plaatselijke Blokker en liet me de winkel van de groenteboer zien. Ook bleek hij heel geïnteresseerd in een damesmodezaak. En zéér speciale belangstelling had hij voor de lingeriehoek…..  Kun je je voorstellen hoe het personeel keek toen een clown in vol tenue en een bejaarde man geruime tijd doorbrachten met het bekijken van de minieme kledingstukjes die ze daar vonden…? Tenslotte wilde Dave met mij het stadhuis in lopen. Dat deden we dus.

Als Dave tegenwoordig met mij op stap gaat, reageert hij heel anders als die eerste keer: het stoort hem helemaal niet meer dat ik zwaai naar anderen, hij gaat juist zelf ook zwaaien!’

De ander leidt de dans
‘Dat er echte ontmoetingen tot stand komen, is te danken aan het feit dat je als clown volgt wat de ander doet,’ stelt Ed. ‘Deze mensen komen vaak in verzet als ze iets ‘moeten’ van een ander. Dat is bij ons niet zo en dat voelen de mensen.

Het is een keer voorgekomen dat ik contact zocht met een vrouw die daar erg negatief op reageerde. (Later pas bleek mij dat ze heel negatieve ervaringen had met mannen.) Ze werd heel boos op me, schold me uit voor ‘Vuile hond’ en kwam zo hard als ze kon in haar rolstoel achter me aan…. Mijn spontane reactie was: rénnen voor mijn leven en me achter een kast verstoppen…  Op zo’n manier angst uitdrukken was herkenbaar voor iedereen. En dat leidde ook tot ontspanning bij die boze mevrouw.’

‘Als clown heb ik geen last van gêne,’zegt Ed. ‘Voor ons is het makkelijker om grenzen over te gaan dan voor kinderen en partners. Ik heb geen historische binding, geen last van grenzen. Partners en kinderen willen graag het oude beeld van hun man of vrouw, vader of moeder vasthouden. Toch, als ze hen nog willen bereiken kan dat alleen als ze leren om over hun grenzen heen te gaan. De MiMakker kan hen helpen om het proces van dementeren (wat) beter te leren accepteren.’

Blixum gaat internationaal
Met een groep van tien clowns, MiMakkers en andere, heeft Ed gespeeld in vluchtelingenkampen, op scholen, in weeshuizen en bij dementerende mensen in Bosnië. Ze wonen onder erbarmelijke omstandigheden en zijn tot op het bot getraumatiseerd als gevolg van de angst en agressie.
De MiMakkers speelden voor de kinderen die zo – éven- uit de ellende werden getild.
Hij ziet ernaar uit om met nog vijf MiMakkers, vanaf september 2017 een of twee keer per jaar naar Hongarije te gaan om te werken met verstandelijk beperkte jongens, mannen, meisjes en vrouwen.

De contacten met Hongarije, voor ‘Project Barát’( = Vriend) lopen al een aantal jaren. Tussen de MiMakkers en de verzorgenden en verplegenden zijn goede contacten gegroeid. Omdat de instellingen geen staatssteun krijgen, zijn er slechts heel weinig therapieën en activiteiten.
De clowns worden gastvrij ontvangen in het huis waar de groepen wonen met wie zij gaan werken en zullen een groot gedeelte van de dag met hen doorbrengen. Daarnaast zullen ze ook een dag in de week met demente bejaarden werken. En, heel belangrijk, ze krijgen de mogelijkheid om workshops geven voor de eigen begeleiders van de groepen. Er is in de afgelopen jaren genoeg vertrouwen gegroeid om dat met succes te kunnen gaan doen!

Loslaten: het enige houvast in je leven
Ed maakte onlangs een bijeenkomst mee waarbij Adelheid Roosen sprak over het dementieproces van haar moeder en waarop ook de film werd vertoond die zij over haar heeft gemaakt.
Roosen heeft een aanmerkelijk lichtere kijk op dementie dan velen van ons.
Hoe meer acceptatie, hoe groter de kans dat die gevreesde fase niet alleen ontluisterend is, maar ook lieve, verrassende en vaak ontroerende contactmomenten mogelijk maakt. De maskers waarachter demente mensen zich hebben willen beschermen zijn weggevallen, of tot op de draad versleten.

Wat rest is de eenvoud van hun ‘zijn’ als mensenkind…

Toos Verdonk, maart 2017