Een veeleisende vrijheid

San Salvatorgemeenschap 15 – 16 feb 2014
Thema: Een veeleisende vrijheid!
Voorganger: Martien van Stiphout
Muzikale ondersteuning: de Cantorij

Openingslied: Hier wordt een huis voor God gebouwd

Begroeting en welkom (van Frédéric Lenoir: de filosofie van Christus)
Leven en dood houd ik u voor, zegen en vloek; kies dan het leven! (Jezus Sirach 15,17) Met deze uitnodiging van Godswege mogen wij elkaar hartelijk welkom heten. Ook vandaag lezen wij uit de Bergrede van Jezus zoals weergegeven door Matteüs. Deze rede is rijk aan wijsheden, die ons een spiegel voorhouden om te zien waar we staan in het leven. De wijsheid uit de Bergrede is een uitwerking van de visie op wijsheid, zoals die al eerder werd beleefd. Daarover spreekt de eerste lezing uit het boek Jezus Sirach. De hoofdwegen van onze joods-christelijke traditie vullen elkaar aan en leggen accenten. Elk van de lezingen geeft aan hoe wij in Gods naam de leefregels mogen beleven en gestalte geven. Wijze woorden klinken er, radicale woorden; het gaat om een veeleisende vrijheid die ons vleugels geeft.

Wij bidden om vergeving
Voor ons liggen leven en dood, maar we hebben
nog niet gekozen voor de liefde die ten leven leidt.
Wij bidden om vergeving. Heer ontferm U,

Heer ontferm U, Heer ontferm U.

Wij hebben nog niet echt gekozen voor Gods plan
om alle mensen ter wereld in vrijheid te verenigen.
Wij bidden om vergeving. Heer ontferm U,

Heer ontferm U, Heer ontferm U.

Wij spreken van liefde wereldwijd, maar hebben
ons nog niet verzoend met eigen geloofsgenoten.
Wij bidden om vergeving. Heer ontferm U,

Heer ontferm U, Heer ontferm U.

Eeuwige, Gij zegt te wonen in hen die goed zijn en oprecht van hart;
help ons door uw genade zó te leven dat Gij bij ons verblijf wilt nemen.

Eerste lezing: uit het boek Jezus Sirach 15, 14 -20: De mens heeft de vrijheid om te kiezen.
De Heer heeft de mens in het begin gemaakt en hem de vrijheid gegeven zelf te beslissen. Als je het wilt kun je de geboden naleven, hem trouw zijn omdat je daarvoor kiest.
Hij heeft je vuur en water voorgezet: strek je hand uit naar wat je verkiest. Vóór de mens liggen het leven en de dood,
hij krijgt waar hij voor kiest. Groot is de wijsheid van de Heer, zijn macht is overweldigend, alles ziet hij. Zijn ogen zijn gericht op wie ontzag voor hem heeft, elke daad van de mens is hem bekend. Hij heeft niemand opgedragen goddeloos te zijn, niemand toestemming gegeven te zondigen.
Antwoordzang: Is een mens trouw aan Gods wetten

Tweede lezing: Mattheüs 5,17-26: Jezus is gekomen om wet en profeten te vervullen.
Denk niet dat Ik gekomen ben om de Wet en de Profeten af te schaffen. Ik ben niet gekomen om af te schaffen, maar om ze tot vervulling te brengen.
Ik verzeker jullie: zolang de hemel en de aarde bestaan, blijft elke jota, elke tittel in de wet van kracht, totdat alles gebeurd zal zijn. Wie dus ook maar een van de kleinste van deze geboden afschaft en aan anderen leert datzelfde te doen, zal als de kleinste worden beschouwd in het koninkrijk van de hemel. Maar wie ze onderhoudt en dat aan anderen leert, zal in het koninkrijk van de hemel in hoog aanzien staan. Want ik zeg jullie: als jullie gerechtigheid niet groter is dan die van de Schriftgeleerden en Farizeeën, zullen jullie zeker het koninkrijk van de hemel niet binnengaan.
Jullie hebben gehoord dat destijds tegen het volk is gezegd: ‘Pleeg geen moord. Wie moordt, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht.’ En ik zeg zelfs: ieder die in woede tegen zijn broeder of zuster tekeergaat, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht. Wie tegen hen ‘Nietsnut!’ zegt, zal zich moeten verantwoorden voor het Sanhedrin. Wie ‘Dwaas!’ zegt, zal voor het vuur van de Gehenna komen te staan.
Wanneer je dus je offergave naar het altaar brengt en je je daar herinnert dat je broeder of zuster je iets verwijt, laat je gave dan bij het altaar achter; ga je eerst met die ander verzoenen en kom daarna je offer brengen. Leg een geschil snel bij, terwijl je nog met je tegenstander onderweg bent, anders levert hij je uit aan de rechter, draagt de rechter je over aan de gerechtsdienaar en word je gevangengezet. Ik verzeker je: dan kom je niet vrij voor je ook de laatste cent betaald hebt.
Acclamatie: Het woord dat ik jou geef

Overweging
De wijsheden die Jezus op de berg ontvouwt, bevatten geen nieuwe wet, maar leefregels, die wijzen op een levenswandel van mensen, in wie het koninkrijk van de hemel en gerechtigheid gestalte krijgen. De Bergrede gaat over de grondslagen van een leven dat goed is in Gods ogen.
Onder de toehoorders bevinden zich farizeeën die precies weten hoe de wet en de leer is. Ze kunnen die goed uitleggen, maar in hun daden laten ze er dikwijls niet veel van blijken. Hun gerechtigheid is ver te zoeken. Wellicht maakt Jezus zijn woorden zo scherp om ook hen aan te spreken. Hoe dan ook: hij zet ons aan het denken. Zijn woorden gaan terug naar de wortel van de liefde en roepen ons op verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar. Want daarvoor leef je.
Soms kom je mensen tegen die wijsheid uitstralen. Meestal zijn het oude mensen door het leven gerijpt, mensen met levenservaring. Wijsheid heeft te maken met levensinzicht, het leven begrijpen en doorgronden. Wijze mensen ontmoeten is aangenaam, niet om wat ze doen, maar om wie ze zijn. Als Jezus Sirach de wijsheid van God groot noemt, dan wil hij zeggen dat God ons leven doorgrondt vanuit een permanente zorg en liefde voor de schepping en wie haar bewonen. God heeft in zijn wijsheid het leven zo bij de mensen neergelegd, dat dit leven een diepgang kan krijgen, een verdieping naar het ware geluk. Trouw zijn aan een ander; je leven richten op een doel dat buiten jezelf staat, maakt het leven goed. In zo’n leven ontdek je wijsheid, waarop anderen bouwen kunnen. Je voelt je verbonden met de diepste kern van je ziel die God zelf is!
In de joods-christelijke traditie zijn leefregels bedoeld als richtingwijzers, opgesteld om van een maatschappij een samenleving te maken, waarin de zwakke eenzelfde bestaansrecht heeft als de sterke. Het gaat niet om regels voor individuen, maar om hun belang in de gemeenschap. Want daarvan maakt de mens deel uit. Daarvoor leeft hij. Dat geeft zijn leven zin. De Bergrede berust op een participatiegedachte.
Jezus wil zich niet buiten de joodse traditie plaatsen, maar verscherpt regels van de Thora met zijn wijsheid. Hij verzet zich tegen een uitleg van de wet die blijk geeft van misbruik; die gebruikt wordt voor eigen doeleinden en niet om de zwakken en armen te beschermen. Jezus belicht de oorspronkelijke betekenis: in God geloven begint met zorg voor elkaar; dat we oog hebben voor elkaar, elkaar niet laten vallen.
De Bergrede benadrukt Jezus’ levensvisie om onze verantwoordelijkheid te nemen en te kiezen voor onze bijdrage aan vrijheid, die vertelt hoe mensen bevrijd en gelukkig kunnen zijn. Jezus gaat daarin ver:

Je zult niet doden, maar laten leven.
Je handen uitsteken, je hart openen.
Je medemens respecteren en bevestigen.
De ander aanvaarden en vergeven.
Je met elkaar verzoenen.

Treffend is hier dat verzoening betekent: zelf de eerste stap zetten. Alles draait om een goed verstaan van de ander: wij zijn van elkaar en daar hoort ook degene bij die langs de kant van de weg ligt. Dat wordt zwaar aangezet in wat Jezus zegt over ‘leeghoofd of gek.’
In het religieuze wereldbeeld zijn er geen zinloze mensen en zelfs geen reddeloze situaties. Wij zijn onderdeel van een meer fundamentele goedheid, die wij weliswaar vertegenwoordigen maar waarmee wij niet samenvallen. Dat impliceert dat het goede niet van ons afhangt. Wij hebben slechts een bijdrage te leveren. Als mijn bijdrage mislukt, dan is nog niet alles verloren. Anderen kunnen het overnemen, elders wordt de goedheid voortgezet. (De geloofsbelijdenis van Erik Borgman 4 oktober 2013)
De Bergrede speelt in op een levensstijl die ons verbindt aan wat God voor ogen staat: een toekomst met bevrijdende interventies van ons. Waar wij de greep op de samenleving kwijtraken, roept de Bergrede op tot herbezinning: Ligt je kracht in regels en wetten, hoe nodig die ook zijn, of ligt je kracht in je zorg om mensen van elke windstreek dan ook? Ligt je kracht in je open handen die anderen welkom heten, of ligt je kracht in de opgestoken vinger over wat wel en niet mag? De Bergrede is helder: de wet is er voor de mensen; de mensen niet voor de wet. De religieuze levenshouding is gegrond in betrokken liefde, wezenskenmerk van God uit wie alles voortkomt. Op die weg naar bevrijding moeten we blijven, wil het ons en de wereld goed gaan!
Lied: Een mens te zijn op aarde

Muzikaal intermezzo en collecte

Voorbede
Eeuwige, wij richten het oog op onze wereld:
dat wij ons niet blind staren op haar dwalen en falen,
maar ons laten uitdagen door haar grote mogelijkheden tot menswording.

Luister Heer, ontferm U over ons.

Eeuwige, wij zien om naar onze geloofsgemeenschap:
dat wij het metterdaad aandurven met elkaar het leven te delen
en zo te leren met de wereld op weg te blijven naar uw bevrijding.

Luister Heer, ontferm U over ons.

Eeuwige, wij bidden voor onszelf:
dat wij attent blijven voor hen die getroffen worden
door de beperktheid van ons bestaan:
zieken, eenzamen, hongerlijders,
slachtoffers van geweld, verwaarlozing en werkloosheid.

Luister Heer, ontferm U over ons.

Eeuwige, wij bidden voor mensen die op ons rekenen;
voor onze gestorven medemensen:
Gij die God zijt, doe ons wagen en winnen
tot wij uw stem verstaan: op de goede weg zijn jullie!

Tafelgebed
Lied: Laudate, omnes gentes, laudate Dominum

Vredewens
Elkaar de hand reiken is elkaar vrijheid melden.
Vredelied: In laatste van de dagen

Uitnodiging tot het delen van brood en wijn
Communielied za: Wie als een God wil leven hier op aarde – zo: Kom in mij, win, win, ontwapen mij.

Gebed na communie
Eeuwige, God van verzoening, wij danken U
voor de leefregels die Gij ons aanreikt
en wij bidden: open ons hart en ons verstand
opdat wij uw liefdewet volgen
en leven naar uw verlangen,
hier, nu en alle dagen tot in uw koningkrijk.

Zegen en zending
Gezegend en geliefd zij die open staan voor de God van alle leven: Vader, Zoon en heilige Geest.

Slotlied: Wat vrolijk over U geschreven staat