SAN SALVATORGEMEENSCHAP |17 juli 2022
VROUWEN VOL VERTROUWEN
Voorganger Franneke Hoeks | Lectoren Frans Langemeijer & Maria Hoitink
Koor Melodiek o.l.v. Hans Waegemakers
Openingslied Hier wordt een huis voor god gebouwd
WELKOM
Welkom jullie allemaal. Of je nu ieder zondag hier in Cello bent of af en toe aan komt waaien, fijn dat u naar deze San Salvator viering bent gekomen.
Zomer is een tijd van eropuit trekken, dichtbij huis of verder weg mensen zoeken voor even iets anders. Weg van de besognes van iedere dag.
Ik hoop dat dit uur hier ons ook iets verrassends brengt. Laten we samen maar op ontdekkingstocht gaan. Oude verhalen vertellen ons iets over onze route. Vandaag ontmoeten we vier vrouwen op onze weg en ik mag jullie vertellen wat zij mij aan inzicht brachten.
Ik ben deze ochtend uw reisgids. We zingen natuurlijk ook op onze tocht. Op ons pad zijn we niet bang voor stilte. Sterker nog we maken het stil voor we aan onze route beginnen.
GEBED
Goede God, Ik-zal-er-zijn is jouw naam. Laat ons mensen worden die vertrouwen op jouw dragende kracht. Maak ons tot mensen die willen leren en de handen uit de mouwen steken. Wees bij ons dit uur en doe ons gaan op jouw weg. Open ons hoofd, hart en handen opdat wij mogen ontdekken wat is het is om te leren en te dienen.
Acclamatie Herschep ons hart
INLEIDING OP LEZINGEN
Een van de dingen die we ontdekten op de twee bijeenkomsten over de verhalen van vandaag is dat de ene vertaling de andere vertaling niet is. De bijbel in gewone taal klinkt vaak prettig in onze oren, maar door die prettigheid vallen er soms wezenlijke dingen weg. We luisteren vandaag het verhaal van Hanna en Pennina uit 1 Samuel. De boeken Samuel 1 en Samuel 2 vertellen over het ontstaan van het koningschap van Israël. Samuel was de grondlegger van dat koningschap en daarmee een kernfiguur in de geschiedenis van het Joodse volk. Bijzondere mensen hebben bijzondere geboorteverhalen. Vandaag het verhaal van Hanna de moeder van Samuel. Dan bladeren we verder in de bijbel en komen bij Lucas aan. Ook hier ontmoeten we twee vrouwen Marta en Maria.
1E LEZING 1 Samuel, 1-20
In Rama in de streek Suf, in het bergland van Efraïm, woonde een man die Elkana heette. Hij had twee vrouwen: de ene heette Hanna en de andere Peninna. Peninna had kinderen, maar Hanna niet.
Elk jaar ging deze man vanuit zijn woonplaats naar Silo, om zich daar voor de EEUWIGE van de hemelse machten neer te buigen en Hem offers te brengen. Wanneer Elkana zijn jaarlijkse offer bracht, gaf hij zijn vrouw Peninna en haar zonen en dochters een stuk van het offervlees. Maar het mooiste stuk gaf hij aan Hanna, want haar had hij lief, ook al hield de EEUWIGE haar moederschoot gesloten.
Haar rivale kwetste haar dan diep, door haar te sarren omdat de EEUWIGE haar geen kinderen gaf.
Zo ging het jaar in jaar uit. Elke keer als ze naar het heiligdom van de EEUWIGE gingen, treiterde Peninna Hanna zo erg dat ze begon te huilen en haar eten liet staan. Toen dat weer eens gebeurde, vroeg haar man Elkana: ‘Waarom huil je, Hanna? Waarom eet je niet en waarom ben je zo bedroefd? Beteken ik niet meer voor je dan tien zonen?’ Na de maaltijd stond Hanna op en ging naar het heiligdom van de EEUWIGE, waar de priester Eli op een bankje bij de ingang zat. Diepbedroefd bad Hanna tot de EEUWIGE. In tranen legde ze een gelofte af: ‘EEUWIGE van de hemelse machten, ik smeek U, heb toch oog voor mijn ellende. Denk aan mij, uw dienares, vergeet mij niet. Schenk mij een zoon, dan schenk ik hem voor zijn hele leven aan U: nooit zal zijn hoofd door een scheermes worden aangeraakt.’
Toen Hanna zo lang aan het bidden was, begon Eli op haar mond te letten. Ze bad namelijk in stilte: haar lippen bewogen wel, maar haar stem was niet te horen. Daarom dacht Eli dat ze dronken was. Hij sprak haar aan en vroeg: ‘Hoe lang gaat dit nog duren? Als u dronken bent, ga dan uw roes uitslapen!’ ‘U vergist u, Heer,’ antwoordde Hanna. ‘Ik heb geen wijn of andere drank gedronken. Nee, ik ga gebukt onder een zwaar verdriet en stort mijn hart uit bij de EEUWIGE. Denk niet dat ik een slechte vrouw ben; ik heb zo lang gebeden omdat ik overstelpt ben door droefheid en ellende.’ ‘Ga dan in vrede,’ antwoordde Eli. ‘De God van Israël zal u geven waar u om hebt gevraagd.’ ‘Ik dank u dat u mij zo gunstig gezind bent,’ zei Hanna, en ze ging terug naar haar familie. Haar gezicht was opgeklaard en ze at ook weer.
De volgende morgen vroeg bogen ze zich neer voor de EEUWIGE, waarna ze zich op de terugreis begaven. Thuis in Rama sliep Elkana met zijn vrouw Hanna, en de EEUWIGE dacht aan haar. Binnen een jaar werd Hanna zwanger en baarde ze een zoon. Ze noemde hem Samuel, ‘want,’ verklaarde ze, ‘ik heb hem aan de EEUWIGE gevraagd.’
LIED Je zou gelukkig willen zijn
2E LEZING Lucas 10, 38- 42
Toen ze verder trokken ging Hij een dorp in, waar Hij gastvrij werd ontvangen door een vrouw die Marta heette. Haar zus, Maria, ging aan de voeten van de Heer zitten en luisterde naar zijn woorden. Maar Marta werd helemaal in beslag genomen door de zorg voor haar gasten. Ze ging naar Jezus toe en zei: ‘Heer, kan het U niet schelen dat mijn zus mij al het werk alleen laat doen? Zeg tegen haar dat ze mij moet helpen.’ De Heer zei tegen haar: ‘Marta, Marta, je bent zo bezorgd en je maakt je druk over zoveel dingen. Er is maar één ding noodzakelijk. Maria heeft het juiste gekozen, en dat zal haar niet worden ontnomen.’
Acclamatie Het woord dag ik jou geef
OVERWEGING
Vrouwen in de hoofdrol vandaag! Het komt niet heel vaak voor dat beide verhalen in het leesrooster over vrouwen gaan. Als vrouw die ooit vrouwenstudies theologie studeerde voelen de verhalen van vandaag als een cadeautje. Let wel verhalen met vrouwen in de hoofdrol zijn natuurlijk niet automatisch verhalen die bevrijdend zijn. Naast de verhalen zelf hebben we ook nog te maken met hoe de verhalen in de loop van de geschiedenis zijn uitgelegd.
Als we met onze hedendaagse ogen naar de positie Hanna kijken, lijkt er niet zoveel aan de hand. Het is natuurlijk geen koek en ei daar in dat gezin van Elkana, maar ja in wel gezin of familie is dat wel. Een kinderloze vrouw in die tijd was enorm kwetsbaar. Natuurlijk had Hanna de liefde van Elkana, maar zonder kinderen was ze niets. Kinderen waren je oudedagsvoorziening. Vrouwen zonder kinderen van wie de man stierf werden vaak aan hun lot overgelaten. Kinderloze weduwen hadden het zwaar te halen in het Joodse land van 1000 jaar voor onze jaartelling.
Peninna maakt Hanna het leven zuur. Keer op keer wijst zij Hanna op haar kwetsbare situatie. Elkana begrijpt niet. Ben ik niet genoeg? Nee Elkana, hoeveel je ook van Hanna houdt, jij alleen bent niet genoeg. Zij wil zelf iemand zijn. De spanning bouwt zich op in het gezin, jaar na jaar. Als de bom voor de zoveelste keer barst, went Hanna zich tot de Eeuwige met een noodkreet. Zie mij! Help mij!
In de tempel krijgt ze ook nog eens te maken met Eli die haar in eerste instantie niet serieus neemt. Van de mannen in haar omgeving moet Hanna het niet hebben. Maar deze vrouw houdt vol en geeft deze hoge tempelfunctionaris weerwoord. Het getuigt van moed, lef en een diepgeworteld vertrouwen dat je je je niet laat wegsturen maar opkomt voor je eigen zaak. De naam Hanna betekent ‘genade, erbarming’ en dat is wat deze dappere vrouw uiteindelijk ontvangt. Hanna geeft zich over aan de Eeuwige die zich laat kennen met de woorden ik-zal-er-zijn. Hanna wordt gezien en gehoord door Eli en door de Eeuwige. Ze krijgt een zoon, Samuel, die de basis zal leggen voor het koningschap van Israël waardoor jaren later David op de troon zal komen. David is de voorvader van Jezus. Hanna belooft haar zoon aan God te geven. Over het weggeven van een kind op jonge leeftijd kunnen we ook van alles van vinden, maar dat is voer voor een andere overweging.
We krijgen vandaag ook een inkijkje in een ander huishouden. Namelijk dat van Marta. Marta met een zus die Maria heet. Ook hier speelt de dynamiek tussen de twee vrouwen een rol in het verhaal. Laten we eerst even kijken naar Marta. Zij ontvangt Jezus en zijn volgelingen. Ze moet ruimte genoeg gehad hebben en voldoende geld/voorraad om een gezelschap te kunnen ontvangen. Op veel schilderijen over dit tafereel zie dan ook omgeving die duidt op een zekere welstand. Maria voelt zich verantwoordelijk voor de goede ontvangst van jezus en zijn vrienden. Gastvrijheid was in die dagen, meer dan bij ons, een fundamentele waarde. Dat is wat Marta doet! Ze zorgt!
Maria kiest een andere weg. Zij zit aan de voeten van Jezus lezen we in deze versie van het Lucas verhaal. In de bijbel in gewone taal staat ‘zij ging bij Jezus zitten’. Dat is jammer want juist zitten aan de voeten van is niet zomaar iets. Zitten aan de voeten van wil in het joodse taalgebruik zeggen dat iemand leerling is van. Leerling zijn van is wel iets anders dan zomaar bij iemand gaan zitten.
Het verhaal van Marta en Maria is in de traditie vaak gebruikt om vrouwen bepaalde rollen toe te schrijven. Maria werd dan gezien als iemand die slaafs aan de voeten van jezus zat, een beetje devoot, aandachtig luisterend (dat aan de voeten zitten – leerling zijn betekent werd vergeten) en Martha werd gezien als het prototype huishoudster: de bezig bij, een beetje suf die alleen maar bezig is met de vraag of iedereen wel voldoende te eten en te drinken heeft. Dat Jezus vervolgens zegt dat Maria het betere deel heeft gekozen werd ook vaak uitgelegd dat bezinning belangrijker was dan praktisch bezig zijn. Hoofd boven handen. Geestelijk bezig zijn, boven met het je handen werken. Die waardering van geestelijke arbeid zien we nog steeds terug in de manier waarop we arbeid belonen. Een verzorgende verdient minder dan een hoogleraar.
Terug naar het verhaal. Marta blijkt helemaal geen doetje te zijn. Zij spreekt Jezus direct aan. Als gelijke bijna. Zeg een iets van die zus van mij. Laat haar ook haar handen uit de mouwen steken. Marta, Marta zegt Jezus dan. Marta, Marta… als in Bijbelse verhalen je naam tweemaal gezegd wordt, heeft dat betekenis. Dan word je geroepen. Marta wordt door Jezus geroepen. Wie geroepen wordt heeft een belangrijke rol te spelen. Jezus zegt niet dat Marta dingen verkeerd doet, of anders zou moeten doen. Hij maakt alleen ruimte voor het leerlingschap van Maria. Opmerkelijk dat beide vrouwen leerling zijn van deze joodse Rabbi. Op deze manier laat dit verhaal zien dat vrouwen van betekenis waren in het gezelschap rondom Jezus. Dat uitleg van dit verhaal heeft die betekenis vaak weggepoetst.
Nog even naar hoofd boven handen. Zo is dit verhaal vaak uitgelegd: Jezus die Marta de les leest. Maria die keurig luistert want die heeft het beste deel gekozen. De logische conclusie lijkt dan dat Jezus het werk en de inzet van Marta niet belangrijk vindt. Handen die doen, handen die zorgen en koesteren zijn echter wezenlijk in de praktijk van Jezus. Hij raakt zieken aan. Op de laatste avond wast hij de voeten van zijn leerlingen. Dienstbaarder kun je niet worden.
Leren, tot wijsheid komen kan op heel veel manieren. Eén pad is je hersens aan het werk te zetten, door te lezen, te luisteren en je vervolgens te bezinnen. Maar wijsheid is volgens mij ook op andere manieren te vergaren ook in zorgen voor, in bezig zijn met alledaagse dingen is wijsheid te vinden. Zorgen voor de maaltijd, pleisters plakken, je huis schoonmaken: ook dat zijn wegen om tot verdieping te komen. De andere kant op geredeneerd; een diepzinnig boek lezen of dure woorden spreken maken je niet automatisch tot een goed en wijs mens. Misschien is de les wel dat we niet of-of te denken maar en- en. Hoofd en handen zijn belangrijk en het een kan niet zonder het ander. Hoofd én handen: dat brengt dit verhaal mij vandaag.
Vrouwen in de hoofdrol. Vrouwen die vertrouwen op de Eeuwige. Vrouwen die een actieve rol op zich nemen. Vrouwen die leerling zijn. Ik voel me thuis bij ieder van hen. Ik herken me in ieder van hen. Ik draag een stukje van Hanna, van Marta en Maria in mij.
De vierde vrouw, Peninna, daar heb ik niet zoveel over gezegd. Ze is een hard en gemeen naar Hanna toe en wrijft zout in de wonden. We kennen haar niet. Ze staat bij Elkana niet op 1. Dat moet haar ook pijn doen. Ik ga het maar eerlijk zeggen. Een stukje van Peninna zit ook ik mij. Ze leert mij met mildheid kijken want wie van ons kent dat niet; dat je vanuit onmacht en gekwetstheid soms onhandige dingen doet of zegt. Gelukkig mogen wij vertrouwen op woorden, wijsheid en gemeenschap die ons weer op het juiste pad zet. Een weg waarin we samen met hoofd, hart en handen elkaar bij de les houden en zoek gaan naar het goede leven voor allen.
GELOOFSLIED Kom en volg mij op de weg
KLAARMAKEN TAFEL |COLLECTE |MUZIEK
VOORBEDE
– Eeuwige jij die hoofd, hart en handen in beweging zet,
wij bidden voor alle Hanna’s (M/V) in de wereld. Vrouwen en mannen van wie toekomst en bestaansgrond onzeker zijn door oorlog, geweld of tegenslag. Dat zij mogen vertrouwen op jouw dragende kracht om samen met anderen te blijven zoeken naar wat mensen rechtop zet.
Jij die onze gedachten raadt
– Eeuwige, jij die hoofd, hart en handen in beweging zet,
wij bidden voor de Maria’s (M/V) in de wereld. Mensen die in een wereld waarin de tijd steeds sneller gaat, momenten zoeken voor bezinning en reflectie. Dat ook wij regelmatig bij onszelf en bij jou te rade gaan. Doen we het juiste? Zien we wie gezien moeten worden? Durven we voorbij ons eigen gelijk te denken en te doen?
Jij die onze gedachten raadt
-Eeuwige, jij die hoofd, hart en handen in beweging zet, wij bidden voor alle Martha’s (M/V) in de wereld: de schoonmakers, de vakkenvullers, de afwassers, de kindwerkers de onzichtbare krachten, de mensen die zorgen voor… Dat zij gezien worden door u en door ons, keer op keer.
Jij die onze gedachten raadt
-Eeuwige, jij die hoofd, hart en handen in beweging zet,
wij maken ruimte voor alles wat ons bezighoudt. Mensen schrijven in ons intentieboek en dit alles nemen we in onze gebeden mee. We bidden voor wie ziek zijn dat mensen zijn die hen aandacht schenken. Dat er mensen zijn die zorg bieden. Rondom deze tafel staan we stil bij de mensen van wie we afscheid moesten nemen. Zij blijven met ons verbonden over de grenzen van tijd en ruimte heen.
Koester de namen
TAFELGEBED
In dankbaarheid noemen wij jouw naam, God, schepper van al wat is, Jij die ons adem geeft, ons tot leven wekt, jij die met ons meetrekt, ons bevestigt op onze weg. Jij die hoofd, hart en handen in beweging zet, ons ruimte en vrijheid geeft, om tot bloei te komen, mens te worden, ten volle.
In dankbaarheid noemen wij zijn naam, Jezus, één met Jou, één met ons, die ons voorging op zijn weg zich liet dopen,
Jou aansprak als Vader, mensen deed opstaan, licht gaf aan blinden, stem gaf aan doven, hoop gaf aan onderdrukten,
mensen tot leven wekte, Ja zei tegen Jou, ja zei tegen Liefde, ja zei tegen elke mens.
Zo herinneren wij ons in dankbaarheid, de avond voor zijn sterven, waar Hij het brood nam, het zegende en brak met de woorden: ‘dit ben Ik en Ik zeg jullie, dat jij met mij aan tafel
zult eten en drinken in het huis van mijn Vader. ‘
Zo nam hij ook de beker, met alles wat Hem lief en heilig was,
en gaf deze aan hen die bij Hem waren met de woorden:
‘neem de beker van mij over en drink hem samen; maak een nieuw begin en doe wat ik heb gedaan.’
Moge het delen van dit brood en deze beker ons hart versterken: dat wij vol hoop meewerken aan een nieuwe wereld waar brood en recht en waardigheid en liefde is voor al wat leeft.
Zo willen wij telkens weer opnieuw leven in jouw geest verbonden met elkaar, verbonden met de wereld verbonden met Jou, God, zo willen wij bidden, als geliefd kind van Jou,
met woorden die Jezus ons heeft gegeven: ONZE VADER
VREDESWENS | VREDESLIED waar vriendschap is en liefde
BREKEN EN DELEN | LIED Miserere mei
GEBED
MEDEDELINGEN
SLOTGEDACHTE
Het feit dat een rabbijn iedere sabbat avond verdween, maakte zijn gemeente nieuwsgiering. Ze verdachten hem ervan dat hij een geheime ontmoeting had met de Almachtige en ze stuurde een van hun leden achter hem aan. Dit was wat hij zag: de rabbijn trok boerenkleren aan en ging een verlamde, niet-joodse vrouw in haar huisje helpen. Hij maakte het huis schoon en zorgde voor het eten.
Toen de spion terug was, vroeg de gemeente aan hem: ‘Wat heb je gezien? Steeg de rabbijn ten hemel?’
‘Nee,’ zei de man, ‘hij ging nog hoger.’
ZEGENWENS
Eeuwige, onkenbare, laat ons van hier gaan
als mensen vol vertrouwen, als mensen die durven doen
als mensen die zorgen voor, als mensen die luisteren naar jouw stem die ons raakt in hoofd, hart en handen.
Laat ons elkaar zegenen en op weg gaan in de naam van de onkenbare die we noemen vader/moeder, zoon en heilige geest.
SLOTLIED Een mens te zijn op aarde